Bożonarodzeniowy zwyczaj dzielenia się opłatkiem stał się nieodłącznym elementem i wyznacznikiem polskiej kultury. Warto poznać wielowymiarową symbolikę tego gestu, jego ciekawą historię oraz znaczenie, jakie na przestrzeni wieków miał dla narodu polskiego.
Historia
Łacińskie słowo „oblatum”, od którego wywodzi się polski opłatek oznacza dosłownie „dar ofiarny”. Zwyczaj dzielenia się chlebem sięga czasów pierwszych chrześcijan. Przynoszony w darze na eucharystię, po błogosławieństwie był rozdzielany pomiędzy potrzebujących i tych, którzy nie mogli świętować wraz z pozostałymi. Stanowił więc znak miłości, pamięci i łączności z pozostałymi członkami wspólnoty.
Pieczywo przypominające dzisiejsze opłatki zaczęło zastępować chleb w kościołach katolickich w średniowieczu. Jego wypiek odbywał się w klasztorach i kościołach. Tak jak dziś, umieszczane były na nim ewangeliczne sceny przedstawiające narodziny Jezusa oraz ornamenty roślinne. Z czasem przywilej wypieku opłatków zyskały osoby świeckie.
W Polsce tradycja dzielenia się opłatkiem pojawiła się w XVIII wieku, czyniąc zadość potrzebie wyrażania uczuć i emocji rodzinom, bliskim i przyjaciołom rozsianym po całym świecie po utracie niepodległości. Zwykły chleb posyłany w listach był za duży, dlatego zaczęto przesyłać sobie pobłogosławiony opłatek.
Współczesność
Wciąż pozostają aktualne słowa Cypriana Kamila Norwida, który o opłatku pisał:
„Jest w moim Kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny,
Przy wejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie,
Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb biblijny,
Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie”.
Dzielenie się opłatkiem to gest wypełniony miłością, życzliwością i wybaczeniem. Wykonywany na początku wieczerzy wigilijnej pozwala spędzić ją w zgodzie i harmonii. W wymiarze religijnym stanowi nawiązanie do Mszy Świętej oraz modlitwy „Ojcze nasz...”, stanowiąc symbol dobra duchowego i materialnego. Dzielenie się nim ma na celu odzwierciedlenie jedności ze wszystkimi stworzeniami – stąd zwyczaj zanoszenia go zwierzętom gospodarskim.
Jak powstają opłatki?
Ciasto składa się z wody i poświęconej mąki. Porcje rozrobionego przez specjalną maszynę ciasta trafiają do kolejnej, w której odbywa się wypiek. Wylewane są na dolną, gładką część maszyny i dociskane górną, z wygrawerowanym wzorem, który widoczny jest na opłatkach. Stamtąd wyjmowane są co kilkanaście sekund. Upieczone opłatki trzeba rozciąć. Co ciekawe – opłatek tuż po wypieczeniu jest nieco żółty. Im jest starszy, tym robi się bielszy. Gotowe opłatki są segregowane, dzielone na partie i pakowane po to, by na samym końcu trafić do naszych rąk i stać się przyczyną bożonarodzeniowej radości.
